Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, nhân vật Lưu Bị thường được miêu tả như một người nhân nghĩa, nhưng cũng có một số tình tiết và câu nói dễ khiến người nghe cảm thấy ông là ngụy quân tử – một người dùng nhân nghĩa làm vỏ bọc để che giấu những tính toán chính trị của mình. Một số đoạn trong tác phẩm có thể tạo ấn tượng này:
1. “Ta với hiền đệ như cá với nước” – Khi gặp Quan Vũ và Trương Phi
Lưu Bị nổi tiếng với việc kết nghĩa đào viên với Quan Vũ và Trương Phi, thể hiện tinh thần huynh đệ kết nghĩa sâu sắc. Ông thường nói rằng mình và hai người kia “như cá với nước” – không thể tách rời. Tuy nhiên, có những quan điểm cho rằng Lưu Bị thực sự đã sử dụng mối quan hệ huynh đệ này để lợi dụng lòng trung thành và sức mạnh quân sự của hai người em kết nghĩa để củng cố quyền lực của mình. Đặc biệt là khi Quan Vũ và Trương Phi luôn chiến đấu và hy sinh vì Lưu Bị, trong khi ông lại giữ vai trò lãnh đạo.
2. “Ta không ham thiên hạ, chỉ ham nhân nghĩa”
Lưu Bị thường tự nhận rằng mình không mưu cầu quyền lực hay đất đai, mà chỉ muốn nhân nghĩa và cứu giúp bá tánh. Câu nói này có thể khiến nhiều người tôn kính Lưu Bị, nhưng cũng có thể bị nhìn nhận như một cách để che giấu tham vọng thực sự của ông. Việc nói rằng mình chỉ ham nhân nghĩa có thể là một chiêu thức chính trị khéo léo để xây dựng hình ảnh tốt đẹp, trong khi thực chất ông vẫn tranh giành quyền lực và lãnh thổ, chẳng hạn như khi ông chiếm Ích Châu từ tay Lưu Chương, người vốn là đồng minh.
3. Sự việc cướp Ích Châu từ Lưu Chương
Lưu Bị ban đầu liên minh với Lưu Chương, chúa công của Ích Châu, và được mời đến giúp đỡ trong việc phòng thủ trước sự đe dọa của Tào Tháo. Tuy nhiên, sau khi đã đến Ích Châu và có được sự tin tưởng của Lưu Chương, Lưu Bị lại lật mặt, chiếm lấy toàn bộ Ích Châu. Việc này tạo ra ấn tượng rằng ông đã sử dụng nhân nghĩa làm vỏ bọc để giành quyền lực, và đây là một hành động ngụy quân tử. Dù Lưu Bị bào chữa rằng ông phải làm vậy vì “đại nghĩa,” nhưng hành động này vẫn thể hiện sự tính toán và phản bội.
4. “Hậu nhân luận việc ta, bất luận thiện ác”
Khi Lưu Bị bệnh nặng, ông đã nói với con trai mình, Lưu Thiện, rằng “Hậu nhân luận việc ta, bất luận thiện ác” – ngụ ý rằng ông không quan tâm người đời sau sẽ nhìn nhận ông như thế nào, chỉ cần ông hành động theo lý tưởng của mình. Câu nói này có thể khiến người khác nghĩ rằng Lưu Bị tự cho mình một lý do để biện minh cho mọi hành động, kể cả những hành động không hợp đạo đức, miễn là chúng phục vụ mục đích lớn hơn của ông.
5. Cách đối xử với Tôn Thượng Hương
Khi Lưu Bị kết hôn với Tôn Thượng Hương, con gái của Tôn Quyền, nhiều người cho rằng đó là một nước cờ chính trị nhằm tạo liên minh với Đông Ngô, thay vì là một cuộc hôn nhân dựa trên tình cảm. Sau này, khi tình hình trở nên căng thẳng giữa Thục và Ngô, Tôn Thượng Hương bị Lưu Bị bỏ rơi và gửi trả về Đông Ngô. Điều này cho thấy rằng Lưu Bị sẵn sàng hy sinh cả quan hệ cá nhân để phục vụ mục đích chính trị của mình, một dấu hiệu khác cho thấy ông có thể là một ngụy quân tử.
Kết luận:
Mặc dù Lưu Bị được xây dựng như một người có lòng nhân nghĩa trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, một số hành động và lời nói của ông có thể khiến người ta nghi ngờ và cho rằng ông là ngụy quân tử, sử dụng hình ảnh nhân nghĩa để che đậy những tham vọng chính trị. Những chi tiết này giúp tạo nên sự phức tạp trong nhân vật Lưu Bị, khiến ông vừa là người đáng kính, vừa là người dễ bị nghi ngờ về tính chân thật trong hành vi.